„Rozliczenie” konkubinatu po jego zakończeniu
Aktualnie coraz bardziej powszechne są konkubinaty, czy inaczej związki nieformalne, przy czym nie wywołują one takich samych skutków prawnych jak zawarcie związku małżeńskiego. Najczęściej problem związany z brakiem uregulowań prawnych dotyczących związków nieformalnych pojawia z chwilą ustania wszelkich więzi łączących dotychczasowych partnerów, czyli po ich zakończeniu i związany jest z tzw. rozliczeniem majątkowych byłych konkubentów.
W przypadku ustania małżeństwa (rozwodu) następnie dochodzi do podziału majątku wspólnego małżonków na podstawie przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, natomiast w sytuacji ustania konkubinatu/związku nieformalnego sytuacja jest trudniejsza, albowiem w obecnym stanie prawnym brak jest uregulowań służących do rozliczenia majątkowego byłych konkubentów.
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 lipca 1955 r. II Co 7/55 (OSN 1956, z. III, poz. 72) wskazał, że do stosunków majątkowych osób pozostających w związku pozamałżeńskim nie mogą być stosowane w drodze analogii przepisy art. 21 i nast. k.r.o. o wspólności ustawowej. Związek pozamałżeński sam przez się nie wywołuje żadnych skutków o charakterze prawnomajątkowym między osobami, które w związku takim pozostają. Jeśli powstają między nimi stosunki prawnomajątkowe, prawa i obowiązki stąd wynikające ocenić należy na podstawie przepisów właściwych dla tych stosunków.
Brak możliwości zastosowania przepisów prawa dotyczących małżeństwa do związków nieformalnych wynika głównie z poglądu, że przyznanie konkubentom jakichkolwiek praw, jakie wynikają z małżeństwa, prowadziłoby do ich daleko idącego usankcjonowania i wzięcia pod ochronę, tworząc w ten sposób drugi rodzaj związków równolegle występujących do związków małżeńskich z pominięciem wspomnianych aspektów moralnych.
Jednak w przypadku zaistnienia sporu między byłymi konkubentami co do sposobu rozliczenia związku w sposób polubowny, istnieje możliwość rozstrzygnięcia sporu na drodze postępowania sądowego i tak w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1970 r. (III CZP 62/69, Legalis nr 14323) wskazano, że co do roszczeń z tytułu nabytych wspólnie nieruchomości i rzeczy ruchomych, jak również nakładów dokonanych na te przedmioty należy stosować przepisy o zniesieniu współwłasności. Natomiast, co do roszczeń z tytułu nakładów dokonanych przez jednego z konkubentów na wchodzące w skład wspólnego gospodarstwa przedmioty majątkowe należące do drugiej z tych osób zastosowanie znaleźć powinny przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Odpowiednie zastosowanie przepisów zależy oczywiście od sytuacji konkretnych byłych konkubentów/partnerów i wyłącznie przez pryzmat ich szczególnej, indywidualnej sytuacji, następuje wybór adekwatnej podstawy prawnej „rozliczenia” konkubinatu pod względem majątkowym.
