Zazwyczaj mediacja kojarzy się ze sprawami rodzinnymi np. w zakresie ustalenia kontaktów rodzica z dzieckiem czy wysokości alimentów lub cywilnymi np. wszelkie sprawy o zapłatę, a także pracowniczymi np. w zakresie wypłaty zaległego wynagrodzenia.

Coraz częściej jednak można dostrzec prowadzenie postępowań mediacyjnych w sprawach karnych, które nie są jeszcze tak powszechnie przyjęte, uznawane i prowadzona jak w zakresie pozostałych dziedzin prawa.

Warunkiem skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego jest istnienie i ujawnienie stron postępowania karnego. Jedną z nich jest w postępowaniu przygotowawczym podejrzany, a w postępowaniu sądowym oskarżony, natomiast drugą – pokrzywdzony, czyli osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 k.p.k.), ale również instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej (art. 49 § 2 k.p.k.) (C. Kulesza [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. III, red. K. Dudka, Warszawa 2023, art. 23(a).).

Skierowanie stron do mediacji w postępowaniu karnym może nastąpić na wniosek każdej z nich lub z inicjatywy organu prowadzącego postępowanie. Mediacja ma charakter dobrowolny, nie można nikogo w żaden sposób przymusić do wzięcia w niej udziału.

Co istotne mediacja nie może być prowadzona w sprawach o przestępstwa przeciwko pokojowi i ludzkości, Rzeczypospolitej Polskiej, obronności, środowisku, działalności instytucji państwowych i samorządu terytorialnego, wymiarowi sprawiedliwości, wyborom i referendum czy też przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi.

Postępowanie mediacyjne jest dobrym rozwiązaniem, gdy stronom postępowania zależy na sprawnym przeprowadzeniu i szybkim zakończeniu postępowania, albowiem ewentualna wypracowana przez nich ugoda będzie respektowana na dalszym etapie sprawy, jeśli nie będzie w oczywisty sposób sprzeczna z zasadami i celami postępowania karnego. Co warte podkreślenia, w przypadku porozumienia można w tym wypadku wnosić o zastosowanie wobec oskarżonego dobrodziejstwa art. 60 § 2 pkt 1 oraz 2 kk.