Ustawodawca stworzył w Kodeksie Karnym Skarbowym instytucję czynnego żalu, zgodnie z którą nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

Jest to niewątpliwie instytucja przychylna sprawcy przestępstwa lub wykroczenia karno – skarbowego, jednak by mogła zostać zastosowana, musi dojść do łącznego spełnienia następujących warunków:

• musi dojść do zawiadomienia organu ścigania przez sprawcę po popełnieniu czynu, ujawniającego istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu,
• sprawca musi dochować właściwej formy zawiadomienia (pisemnej, w tym elektronicznej, lub ustnej do protokołu),
• sprawa zobowiązany jest do uiszczenia całej wymagalnej należności publicznoprawnej uszczuplonej popełnionym czynem zabronionym w terminie wyznaczonym przez organ lub złożenie przedmiotu podlegającego przepadkowi albo jego równowartości pieniężnej.

Ponadto instytucja czynnego żalu nie będzie mogła zostać zastosowana, jeśli sprawca złożył zawiadomienie w czasie, kiedy organ ścigania posiadał już udokumentowane informację co do popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, a także jeśli jego złożenie nastąpiło po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności w postaci m.in. przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Z dobrodziejstwa czynnego żalu nie może skorzystać osoba, która:

• kierowała wykonaniem danego czynu zabronionego;
• wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleciła jej wykonanie danego czynu zabronionego;
• zorganizowała grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierowała, chyba że z zawiadomienia o popełnieniu czynu zabronionego karno – skarbowego dokonała ze wszystkimi członkami grupy lub związku;
• nakłaniała inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

Niewątpliwie instytucja czynnego żalu jest tzw. „furtką” dla sprawcy przestępstwa lub wykroczenia karno – skarbowego, natomiast chcąc z niego skorzystać i uchronić się od wymierzenia kary za dokonany czyn zabroniony, należy pamiętać o kilku istotnych elementach koniecznych do jej zastosowania (wskazanych powyżej), ale w szczególności, że – zawiadomienia organu ścigania o popełnieniu czynu zabronionego sprawca musi dokonać zanim organ sam wejdzie w posiadanie wiadomości o popełnieniu tego czynu zabronionego przewidzianego w Kodeksie Karnym Skarbowym.